Üye Girişi

Sağlık profesyonellerine özel hazırlanmış içeriklere erişebilmek için giriş yapmanız gerekmektedir. Henüz üye değilseniz lütfen üye ol seçeneğine tıklayın.

Giriş Yap Üye Ol
Şifremi Unuttum
Medikaynak Search
Üye Ol Üye Giriş
Medikaynak Menü

Post COVID

Yeni bir tip coronavirus (SARS-CoV-2) 2020 yılının Ocak ayında Çin’in Wuhan şehrinde tespit edildi. SARS-CoV-2’nin etiyolojik ajan olarak izole edildiği, temelde pnömoni tablosu ile seyreden COVID-19 hastalığı, asemptomatik enfeksiyondan respiratuvar arreste, çoklu organ yetmezliğinden ölüme kadar giden geniş bir hastalık yelpazesi sergiler. Aşırı sitokin salınımı ve immün ilişkili yaygın bir inflamatuar yanıt ile karakterize seyri, akciğer tutulumu dışında çeşitli organ ve sistemlerin tutulmasına neden olur1-3.

Akut COVID-19 sonrası persistan fiziksel, bilişsel ve psikolojik semptomlar özellikle COVID-19’u ağır geçiren hastalarda oldukça sıktır. Henüz bir fikir birliği bulunmamakla birlikte, COVID-19 sonrası süren bu klinik tablo için literatürde geçen bazı terimler “long COVID”, “post acute COVID 19 syndrome”, “post COVID syndrome” şeklindedir. Post COVID semptomlar içinde en sık karşılaşılanlar halsizlik, dispne, göğüs ağrısı ve öksürük olarak raporlanmıştır. Daha az sıklıkla anozmi, eklem ağrısı, baş ağrısı, rinit, göz kuruluğu, iştahsızlık, tat ve koku kaybı, miyalji, alopesi ve diyare de bildirilmiştir4-9.

Fiziksel semptomlara ek olarak nörolojik (psikolojik ve bilişsel) şikayetler de COVID-19 sonrası hastalar tarafından çeşitli sıklıklarda rapor edilmiştir. Post travmatik stres bozukluğu (PTSD), hafızada kötüleşme ve dikkat eksikliği, özellikle yoğun bakım ihtiyacı duyulan hastalarda daha sık olmak üzere rapor edilmiştir10. Başka bir çalışmada hayat kalitesinde kötüleşme hastaların yarısında rapor edilirken, anksiyete ve depresyon hastaların dörtte birinde bildirilmiştir11-12. Hastaların %40’ının taburculuğu takip eden 60 gün içinde normal günlük aktivitelerine dönemediğini, 30. günde ise hastaların yalnızca %40’ının günlük işlerini bağımsız olarak gerçekleştirebildiklerini gösteren çalışmalar mevcuttur13-14.

Post COVID-19 sendromu ve romatolojik hastalıkların ilişkisini inceleyen yayınlar literatürde henüz oldukça kısıtlıdır. COVID-19’un inflamasyonla olan ilişkisinin bir sonucu olarak romatolojik hastalıkları tetikleyebileceği veya mevcut romatizmal hastalığı olan hastalarda kliniği kötüleştirebileceği hipotezi son çıkan yayınlar ışığında kuvvetlenmektedir15. Hasta kayıt sisteminin tarandığı bir vaka serisinde, COVID-19’un tip 1 interferon yanıtını tetikleyerek de novo veya altta yatan subklinik otoimmun yatkınlığı yüzeye çıkararak hastalarda sistemik romatizmal hastalığın gelişmesine yol açabileceği yazarlar tarafından öne sürülmüştür16

Respiratuvar viral enfeksiyonlar ile romatolojik hastalıkların ilişkisi COVID-19 öncesi dönemde de araştırılmakta olan bir konu olarak karşımıza çıkmaktaydı. Bu konuda 2019 yılında yayınlanan bir çalışmada bazı respiratuvar viral enfeksiyonların romatoid artrit riskini arttırdığı tespit edilmiştir. Kore’de yapılan bu çalışmada 8 respiratuvar viral enfeksiyonun geliştiği dönemlerde romatoid artrit insidansındaki değişim değerlendirilmiştir. Yapılan analizler sonucu popülasyonda respiratuvar viral enfeksiyonların görüldüğü dönemlerden sonraki 6-7 haftalık dönemde romatoid artrit insidansının pik yaptığı gözlenmiştir. Parainfluenza virüsü, coronavirüs ve metapnömovirüsü enfeksiyonlarının görülme sıklığındaki %1 artış RA insidansında sırasıyla %4.8, %9.2 ve %44 artış ile ilişkili bulunmuştur. Bu etkinin özellikle kadın cinsiyet ve ileri yaş ile arttığı tespit edilmiştir17.

COVID-19 ile gelişen reaktif artrit, inflamatuar miyozit, lupus ve kutanöz vaskülit vaka bazında raporlanmıştır18-21. COVID-19 sonrası reaktif artrit gelişimi konusunda şimdiye dek biri ülkemizden olmak üzere 6 farklı vaka raporu yayınlanmıştır. Yayınlanan raporlarda etkilenen eklemler ve laboratuvar parametreleri değişiklik göstermektedir18, 22-26. Önümüzdeki dönemde COVID-19 sonrası gelişen artrit konusunda yapılacak çalışmalar respiratuvar viral enfeksiyonlar ve artrit ilişkisi konusuna da destek sağlayacaktır. COVID-19 ve sistemik vaskülit arasındaki potansiyel ilişkiyi destekleyen yayın sayısı da zamanla artmaktadır. Özellikle COVID-19’un ilk semptomlarından 2 hafta sonra ortaya çıkan deri, santral sinir sistemi, akciğer ve gastrointestinal sistemi tutan vaskülit vakaları raporlanmıştır27. Post COVID-19 hastalarında görülebilecek olan artrit, miyozit, hemolitik anemi, trombositopeni ve akut demiyelinizasyon gibi çeşitli immün aracılı olayların COVID-19 semptomatolojisi ve tedavi sırasında kullanılan steroid ve immun-modülatör ajanlar ile maskelenmesi ihtimal dahilindedir28. COVID-19 sonrası bazı hastalarda kronik yorgunluk sendromuna veya fibromiyaljiye benzeyen bir sendrom da raporlanmıştır29. Ayrıca COVID-19 nedeniyle yoğun bakım ihtiyacı olan hastalarda yüksek oranda antifosfolipid antikor pozitifliği saptanmıştır30.

Bugüne kadar yapılan çalışmalarda, bu semptomların patogenezinde doğrudan immünolojik mekanizmaların rol oynadığı gösterilememiştir. Bazı semptomların neden SARS-CoV-2 enfeksiyonunun ilk haftalarında ortaya çıktığı, bazılarının ise COVID-19 sonrasında haftalar boyunca neden devam ettiği bilinmemektedir. Eldeki kanıtlar, ağırlıklı olarak vaka serilerine ve kontrolsüz çalışmalara dayandığı için, teşhis ve tedavi kararı vermek, hekimin deneyimine ve uzman görüşüne kalmaktadır. Semptomların gelişiminde yer alan mekanizmaları öğrenmek, Post COVID sendromlarını aydınlatmak, erken tanı ve en uygun tedaviyi sağlamak için ek çalışmalara ihtiyaç vardır22.

Yazarın önceki yazılarıYAZAR HAKKINDA  


Prof.Dr. Adem Küçük

YAZAR HAKKINDA  
Medikaynak Referanslar

  1. Wiersinga WJ, Rhodes A, Cheng AC, Peacock SJ, Prescott HC. Pathophysiology Transmission, Diagnosis, and Treatment of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Review. JAMA. 2020;324(8):782-793.
  2. Hadjadj J, Yatim N, Barnabei L, et al. Impaired type I interferon activity and inflammatory responses in severe COVID-19 patients. Science. 2020;369(6504):718-724.
  3. Connors JM, Levy JH. COVID-19 and its implications for thrombosis and anticoagulation Blood. 2020;135(23):2033-2040.
  4. Carfì A, Bernabei R, Landi F; Gemelli Against COVID-19 Post-Acute Care Study Group. Persistent Symptoms in Patients After Acute COVID-19. JAMA. 2020;324(6):603-605.
  5. Xiong Q, Xu M, Li J, et al. Clinical sequelae of COVID-19 survivors in Wuhan, China: a single-centre longitudinal study. Clin Microbiol Infect. 2021;27(1):89-95
  6. Goërtz YMJ, Van Herck M, Delbressine JM, et al. Persistent symptoms 3 months after a SARS-CoV-2 infection: the post-COVID-19 syndrome?. ERJ Open Res. 2020;6(4):00542-2020. Published 2020 Oct 26.
  7. Kosugi EM, Lavinsky J, Romano FR, et al. Incomplete and late recovery of sudden olfactory dysfunction in COVID-19. Braz J Otorhinolaryngol. 2020;86(4):490-496.
  8. Halpin SJ, McIvor C, Whyatt G, et al. Postdischarge symptoms and rehabilitation needs in survivors of COVID-19 infection: A cross-sectional evaluation. J Med Virol. 2021;93(2):1013-1022
  9. Huang C, Huang L, Wang Y, et al. 6-month consequences of COVID-19 in patients discharged from hospital: a cohort study. Lancet. 2021;397(10270):220-232.
  10. Halpin SJ, McIvor C, Whyatt G, et al. Postdischarge symptoms and rehabilitation needs in survivors of COVID-19 infection: A cross-sectional evaluation. J Med Virol. 2021;93(2):1013-1022.
  11. Carfì A, Bernabei R, Landi F; Gemelli Against COVID-19 Post-Acute Care Study Group. Persistent Symptoms in Patients After Acute COVID-19. JAMA. 2020;324(6):603-605.
  12. Wong AW, Shah AS, Johnston JC, Carlsten C, Ryerson CJ. Patient-reported outcome measures after COVID-19: a prospective cohort study. Eur Respir J. 2020;56(5):2003276.
  13. Chopra V, Flanders SA, O'Malley M, Malani AN, Prescott HC. Sixty-Day Outcomes Among Patients Hospitalized With COVID-19. Ann Intern Med. 2021;174(4):576-578.
  14. Bowles KH, McDonald M, Barrón Y, Kennedy E, O'Connor M, Mikkelsen M. Surviving COVID-19 After Hospital Discharge: Symptom, Functional, and Adverse Outcomes of Home Health Recipients. Ann Intern Med. 2021;174(3):316-325.
  15. Halpert G, Shoenfeld Y. SARS-CoV-2, the autoimmune virus. Autoimmun Rev. 2020;19(12):102695.
  16. Hsu TY, D'Silva KM, Patel NJ, Fu X, Wallace ZS, Sparks JA. Incident systemic rheumatic disease following COVID-19 [published online ahead of print, 2021 Apr 6]. Lancet Rheumatol. 2021;10.1016/S2665-9913(21)00106-5.
  17. Joo, Y.B., Lim, YH., Kim, KJ. et al. Respiratory viral infections and the risk of rheumatoid arthritis. Arthritis Res Ther 21, 199 (2019).
  18. Saricaoglu EM, Hasanoglu I, Guner R (2020) The first reactive arthritis case associated with COVID-19. J Med Virol 93:192–193.
  19. Beydon M, Chevalier K, Al Tabaa O, et al. Myositis as a manifestation of SARS-CoV-2 [published online ahead of print, 2020 Apr 23]. Ann Rheum Dis. 2020; annrheumdis-2020-217573.
  20. Castelnovo L, Capelli F, Tamburello A, Faggioli PM, Mazzone A. Symmetric cutaneous vasculitis in COVID-19 pneumonia. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2020;34(8):e362-e363.
  21. Bonometti R, Sacchi MC, Stobbione P, et al. The first case of systemic lupus erythematosus (SLE) triggered by COVID-19 infection. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2020;24(18):9695-9697.
  22. Ono K, KishimotoM, Shimasaki T, Uchida H, KuraiD,Deshpande GA, Komagata Y, Kaname S (2020) Reactive arthritis after COVID-19 infection. RMD Open 6:e001350.
  23. Jali I (2020) Reactive arthritis after COVID-19 infection. Cureus 12:e11761.
  24. Coath FL, Mackay J, Gaffney JK (2021) Axial presentation of reactive arthritis secondary to Covid-19 infection. Rheumatology (Oxford):keab009.
  25. Schenker HM, Hagen M, Simon D, Schett G, Manger B (2021) Reactive arthritis and cutaneous vasculitis after SARS-CoV-2 infection. Rheumatology (Oxford) 60:479–480.
  26. Liew IY, Mak TM, Cui L, Vasoo S, Lim XR (2020) A case of reactive arthritis secondary to coronavirus disease 2019 infection. J Clin Rheumatol 26:233.
  27. Ramos-Casals, M., Brito-Zerón, P. & Mariette, X. Systemic and organ-specific immune-related manifestations of COVID-19. Nat Rev Rheumatol (2021).
  28. Ahmed S, Zimba O, Gasparyan AY. COVID-19 and the clinical course of rheumatic manifestations [published online ahead of print, 2021 Mar 17]. Clin Rheumatol. 2021;1-9
  29. Williams FMK, Muirhead N, Pariante C. Covid-19 and chronic fatigue. BMJ. 2020;370:m2922. Published 2020 Jul 30
  30. Bowles, L. et al. Lupus anticoagulant and abnormal coagulation tests in patients with Covid-19. N. Engl. J. Med. 383, 288–290 (2020).