Romatoid Artrit ve Fiziksel Aktivite

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) fiziksel aktiviteyi “iskelet kasları tarafından gerçekleştirilen ve enerji harcaması gerektiren her türlü vücut hareketi” olarak tanımlamaktadır. Bu geniş kavram; boş zaman, egzersiz, spor, ulaşım ve işle ilgili faaliyetleri de kapsamaktadır. Fiziksel aktivitenin bir alt kümesi olan egzersiz ise fiziksel uygunluğun iyileştirilmesi veya sürdürülmesi için amaca yönelik, planlı, tekrarlı aktiviteler olarak tanımlanmaktadır1. Bir başka deyişle her egzersiz bir fiziksel aktiviteyken, her fiziksel aktivite bir egzersiz değildir. Bununla birlikte, “fiziksel aktivite” ve "egzersiz’’ kavramları sağlık profesyonelleri tarafından sıklıkla birbiriyle karıştırılan ve birbirlerinin yerine kullanılan terimlerdir.

Çağımızın pandemilerinden biri olarak kabul edilen fiziksel inaktivite tüm dünyada ölümlerin %6’sını oluşturmaktadır ve dünya çapında ölüm için dördüncü önde gelen risk faktörüdür. Düzenli fiziksel aktivitenin; kardiyovasküler hastalıklar, diyabet, bazı kanser türleri, düşme ve obezitenin önlenmesinde etkili olduğu bildirilmiştir^2-6. İnaktif bireylere kıyasla düzenli fiziksel aktivite yapan bireylerde mortalite riskinin de %30 oranında azaldığı saptanmıştır^7-9. Genel sağlıklı popülasyon açısından sağlığı iyileştirmek ve hastalık riskini azaltmak için minimum fiziksel aktivite standartları, haftada 150 dakika orta yoğunlukta veya haftada 75 dakika şiddetli aerobik egzersiz olarak tanımlanmaktadır¹⁰. Fiziksel aktivite şiddetinin belirlenmesi açısından birçok farklı yöntem bulunmasına karşılık, pratiklik açısından kişiden 0-10 arası bir skalada oranlandığında 4-6 orta şiddetteki egzersizleri, 7-8 ise şiddetli egzersizleri belirlemektedir¹¹. Bu subjektif skorlamanın yanında kalp hızının giyilebilir cihazlarla takibi, ivmeölçerlerin veya adımsayarların kullanılması objektif değerlendirme yöntemleri olarak karşımıza çıkmaktadır (12). Bu cihazlar kişiye özgü şiddette fiziksel aktivite programlarının oluşturulması ve fiziksel aktivite hedeflerinin konulması açısından da kolaylıklar sağlamaktadır.  

Romatoid artritli hastalarda ortaya çıkan vücut yapı ve fonksiyonlarındaki ağrı, eklem hareket açıklığında azalma, kas kuvveti dengesizlikleri, eklem instabilitesi gibi bozukluklar fiziksel inaktiviteye neden olmaktadır. Vücut yapı ve fonksiyonlarında meydana gelen bu bozukluklar ve fiziksel inaktivite sonucu fiziksel uygunluğun alt parametreleri olan kas kuvvet ve enduransı, esneklik, sistemik tutulum sonucu kardiyovasküler endurans, mekanareseptör etkilenimi sonucu denge olumsuz yönde etkilenmekte ve tüm bu etkilenimler birbirini kısır bir döngü şeklinde etkilemeye devam etmektedir ^13-16. 

Literatürde romatoid artritli hastalarda fiziksel aktivite düzeylerinin düşük olduğunu bildiren birçok çalışma bulunmaktadır^17-22. 

QUEST-RA veritabanına kayıtlı 21 ülke incelendiğinde; tüm hastaların yalnızca %13,8'inin haftalık önerilen fiziksel aktivite tavsiyelerine uyduğu tespit edilmiştir²⁰.

ABD’de 2017 yılında yapılan başka bir çalışmada, romatoid artritli hastaların günlük orta ve şiddetli aktivitede geçirdikleri sürenin 9-25 dakika olduğu, fiziksel inaktif olarak en az 9 saat harcadıkları raporlanmıştır²². 

Bir başka çalışmada romatoid artritli hastaların sağlıklı kişilere oranla daha az yürüyüş aktivitesinde bulunduklarından bahsedilmiştir. Bununla birlikte, yürüyüşün en etkili ve güvenli fiziksel aktiviteler arasında yer aldığı ve bu aktivitenin artırılmasının hastalarda kardiyovasküler hastalık riskinin azaltılması açısından önemli olduğu vurgulanmıştır¹⁸.

Fiziksel aktivitenin hastalık aktivitesi üzerine etkisi
Geçmişte inflamasyonu ve hastalık aktivitesini artırabileceği endişesiyle romatoid artritli hastalara fiziksel aktiviteden kaçınmaları önerilmiş olsa da yapılan çalışmalarda fiziksel aktivitenin hastalık aktivitesini artırmadığı aksine komorbiditeleri azaltmak açısından güvenli ve etkili bir yöntem olduğu anlaşılmıştır. (23-26). Dahası, fiziksel olarak inaktif olmanın hastalık aktivite düzeyini yaklaşık 1,5 kat artırdığı bildirilmiştir²⁷. Sandberg ve ark. tarafından yapılan bir çalışmada, romatoid artrit tanısından beş yıl önce düzenli fiziksel aktivite yapan hastaların (haftada üç kez en az 30 dakika) istatistiksel olarak anlamlı ölçüde daha düşük hastalık aktivite skorlarına sahip olduğu raporlanmıştır (28). Aynı zamanda düzenli fiziksel aktivitenin RA gelişimine karşı koruyabileceğini de bildiren çalışmalar bulunmaktadır^29,30. 

Fiziksel aktivitenin kardiyovasküler risk üzerine etkisi
RA’da endotelyal disfonksiyon sonucu ateroskleroz oluşumu görülebilmektedir (31). Fiziksel aktivitenin, kardiyovasküler risk ve daha spesifik olarak ateroskleroz gelişimi üzerinde olumlu etkileri bildirilmiştir^31-34.  Fiziksel aktivite, dolaşımı artırarak, anti-oksidasyonu sağlayarak ve endotelyal fonksiyonu geliştirerek bu yararlara neden olmaktadır. 

Fiziksel aktivitenin ağrı algısı, yorgunluk, duygusal durum ve yaşam kalitesine etkisi
İnflamasyona bağlı olarak oluşan ağrı kişiyi hareketten korku-kaçınma davranışına yöneltmekte ve bu durum kinezyofobi (hareket korkusu) ile sonuçlanabilmektedir. Düzenli fiziksel aktivite programlarının ağrı algısı ve yorgunlukta azalmaya yol açtığı belirlenmiştir (35). Ek olarak, yakın tarihli bir meta-analizde, fiziksel aktivite ve depresyon semptomları arasında negatif bir ilişki olduğu gösterilmiştir³⁶. Fiziksel aktivite sağladığı tüm yararların sonucunda hastanın yaşam kalitesini de iyileştirmektedir³⁷.  

Fiziksel Aktivite Seviyesinin Artırılmasına Yönelik Stratejiler
Fiziksel aktivite seviyesinin artırılmasının yararları bilimsel çalışmalarla gösterilmiş olmasına rağmen, romatologlar tarafından önerilme sıklığının az olduğu saptanmıştır³⁸. Romatologların fiziksel aktivite ve yararları konusunda daha fazla bilinçlenmesinin hastalık yönetimi açısından önemli olduğu bildirilmiştir. Dahası fiziksel aktivitenin uyarlanabilmesi (çok ağrısı olan hastalarda fizyoterapist gözetiminde su içi aktiviteler, evden çıkamayan hastalarda internet tabanlı aktiviteler vb.) tüm hastalar açısından uygun seçeneklerin belirlenebilmesine olanak sağlamaktadır. 

Sonuç
Romatoid artritli hastalara yönelik tedavi yaklaşımı psikolojik sağlığı, sosyal refahı ve fiziksel iyilik halini iyileştirmeyi amaçlayan çok bileşenli biyopsikososyal bir programdan oluşmalıdır.  Mevcut veriler, fiziksel aktivitenin hem fiziksel hem psikolojik hem de sosyal açıdan yararlı olduğunu ve Romatoid artritli hastalarda teşvik edilmesi gerektiğini göstermektedir. Fiziksel aktivite seviyesinin artırılabilmesi açısından tüm sağlık çalışanlarının teşvik edici olması ve fiziksel aktivitenin detaylı değerlendirilmesi ve uygun programların oluşturulması açısından bu konuda çalışan bir fizyoterapistle iş birliği yapılması, kişilere optimal faydanın kazandırılması açısından önemlidir.