Bağırsak Mikrobiyotasının Aşı Etkinliği Üzerinde Etkisi Var Mıdır?

Dünya genelinde bağışıklama programları sayesinde her yıl ortalama 2-3 milyon ölüm ve önemli oranda morbidite engellenmektedir. Günümüzde aşılama çalışmaları sayesinde ciddi infeksiyonlar ve bazı kanser türlerinin gelişiminin önüne geçilebilmiştir. Tüm bunlara ek olarak antibiyotik kullanımını ve buna bağlı antibiyotik direncini azaltması nedeniyle de aşılama hayatımızın önemli bir parçası olmuştur.

Aşılar her ne kadar B hücrelerini indükleyip antijen spesifik antikor oluşturarak etki gösterse de T hücreleri de bağışıklığın bir parçası olarak görev yaparlar. Henüz tam anlaşılamayan nedenlerden dolayı aşılamaya karşı B ve T hücre yanıtları kişiler arasında farklılıklar gösterebilir. Aynı durum aşılanan kişinin yaşına göre de, yani genç ve yaşlı popülasyonda, farklılaşır.

Farklı sosyoekonomik seviyelerdeki ülkelerde yapılmış olan aşı çalışmalarında farklı konak faktörlerinin aşı sonrası bağışıklık yanıtının kalitesi ve devamlılığa etki ettiği saptanmıştır. Artan literatür bilgisine göre insanlar arasında büyük oranda değişkenlik gösterebilen bağırsak mikrobiyotası aşı etkinliğinden sorumlu olabilir.

Bağırsak mikrobiyotası toplumdan topluma farklılaştığı gibi yaşlanma ile stabilitesini kaybeder ve aşı immünojenitisinde azalma görülür. Bağırsak mikrobiyotasının modülasonu özellikle savunma eşiği düşük toplumlarda aşı etkinliğini arttırmak için diyet, prebiyotik ve probiyotiklerle güçlendirilmeye çalışılabilir.

Lynn ve ark.’nın hazırladığı derlemede aşı etkinliğinde rol oynayan davranışsal örüntüler, çevresel ve beslenme ile ilgili faktörler, intrinsik ve perinatal konak faktörleri, temel bağışıklık ve aşı ile ilgili faktörlerin yanında bireylerin mikrobiyotasının da aşı immünojenisitesi ve/veya etkinliğine etkileri incelenmiştir.

Bu konuda yayınlanmış klinik kohort, girişimsel ve hayvan modelleri çalışmalarının kanıtlarının ayrıntılı olarak gözden geçirildiği derlemede aşıya karşı mikrobiyotanın potansiyel mekanizmaları özetlenmiştir. Farklı toplumlarda yapılmış olan klinik kohort çalışmalarda erken çocukluk döneminde yoğun olarak bulunan Bifidobacteria’nın parenteral aşılara karşı CD4+ T hücre yanıtları ve antikor yanıtlar ile anlamlı derecede ilişkili olduğu saptanmıştır. Antibiyotik kullanımına bağlı bağırsak mikrobiyota değişikliklerinin bağışıklamaya etkisini araştıran gözlemsel ve girişimsel çalışmaların büyük çoğunluğunda antibiyotik kullanımın aşı etkinliğini azaltmadığı saptanmıştır.

Bağırsak mikrobiyotasının bağışıklık yanıtını modüle eden potansiyel mekanizmalar arasında aşı yapısındaki doğal adjuvanların mikrobiyotada tarafından tanınması ve yanıt üretmesi sayılabilir. Aşılarda en sık kullanılan adjuvanlar alüminyum tuzları gibi farmakolojik veya immünolojik ajanlardır. Bu ajanlar antijen spesifik bağışıklık yanıtların hızlanmasını, uzamasını veya artmasını sağlarlar. Adjuvanlar direkt veya indirekt olarak antijen sunucu hücreler (ASH) olan dendritik hücreler ve örüntü tanıyıcı reseptörlerini aktif hale getirirler. ASH’ler aynı zamanda mikrobiyotanın ürettiği mikrobiyal molekülleri de tanırlar. Diğer potansiyel mekanizmalar mikrobiyotanın antijen sunucu hücreleri yeniden programlaması, mikrobiyota kaynaklı immünmodülasyon ve mikrobiyotanın kodladığı çapraz reaktif antijenlerdir.

Probiyotikler, prebiyotikler, sinbiyotikler gibi mikrobiyotayı hedefleyen girişimler günümüzde yoğun araştırma konusu olmuştur. Özellikle probiyotiklerin nekrotizan enterokolit, akut ishal ve sepsis gibi hastalıkların önlenmesinde etkili girişimler olduğu ispatlanmıştır.

Günümüzde bağırsak mikrobiyotası ile ilgili çalışmaların büyük çoğunluğu bakteri enfeksiyonlarına yöneliktir. Bağırsak mikrobiyotasının farklı toplumlar ve alanlarda aşı yanıtlarındaki rolünün daha iyi anlaşılabilmesi toplumlara özgü adjuvanların kullanılarak aşılama yanıtlarının arttırılmasını sağlayacaktır.