COVID-19 Merkezi Sinir Sistemini Nasıl Etkiler?

9 Nisan 2020 itibariyle, ciddi akut solunum sendromu koronavirüs 2 (SARS-CoV-2) 1.436.198 kişiye bulaşmış ve 85.522 ölüme neden olmuş ve bu güne kadar da sayı giderek artmıştır. Sayılar arttıkça COVID-19 hastalarında giderek daha fazla nörolojik semptom bildirilmektedir. Nörologların, kendilerini yeni virüs olan hastaların bakımında giderek daha fazla yer bulabilecekleri belirtilmiştir. COVID-19, üst üste gelebilecek dört potansiyel mekanizma yoluyla sinir sistemini etkileyebilir. Birincisi, herpes simpleks ensefaliti ile ortaya çıkan gibi sinir dokusunun doğrudan viral hasarıdır ve bazı anlamlı vaka raporları olmasına rağmen, SARS-CoV-2 virüsünün merkezi sinir sistemine (CNS) doğrudan zarar verdiğine dair kesin bir kanıt bulunmamaktadır. İkinci tip hasar, bir sitokin fırtınası şeklinde aşırı bir bağışıklık tepkisinden kaynaklanır ve sitokinler kan-beyin bariyerini geçebilir ve akut nekrotizan ensefalopati ile ilişkilidir. Araştırmacılar COVID-19 ile eşzamanlı sadece bir vaka bildirildiğini belirtmişlerdir. Sinir dokusu hasarının üçüncü mekanizması, akut bir enfeksiyondan sonra istenmeyen konak immün yanıt etkilerinden kaynaklanır. Bu tür dolaylı CNS hasarının bir örneği Guillain-Barré sendromudur (GBS) ve COVID-19 ile ilişkili bir GBS vakası bildirilmiş olmasına rağmen neden-sonuç kanıtı zayıftır. Dolaylı viral hasarın dördüncü mekanizması, sistemik hastalığın etkilerinden kaynaklanır. Nörologlar, yoğun bakım ünitesindeki ağır hastaların ensefalopati, kritik hastalık miyopati ve nöropati gibi nörolojik semptomlar geliştirdiğini görmeye alışkındır ve COVID-19 ile ilişkili nörolojik komplikasyon vakalarının çoğu bu kategoriye girmektedir.

SARS-CoV-2 enfeksiyonunun klinik özellikleri

Bu yılın Şubat ayında, Guan ve arkadaşları 1099 hastada SARS-CoV-2 enfeksiyonunun klinik özelliklerini bildirmişler ve COVID-19'lu hastaların nörolojik semptomları arasında baş ağrısı (%13,6) ve miyalji (%14,9) saptanmıştır. Hastaların sadece %5 yoğun bakım ünitesine kabul edilmiştir. Bu büyük serinin temelinde, SARS-CoV-2'nin CNS veya periferik sinir sistemine (PNS) doğrudan veya dolaylı olarak saldırabileceğinden endişe etmek için çok az neden bulunmakla birlikte ayrı, neredeyse eşzamanlı bir retrospektif vaka serisi, Wuhan, Çin'de doğrulanmış COVID-19'u olan hastaneye yatırılan 214 hastada yüksek oranda nörolojik semptom insidansı bildirilmiştir. 78 hastada (%36,4) CNS (%24,8), PNS (%8,9) veya iskelet kası semptomları (%10,7) bulunmaktaydı ve en sık görülen iki CNS semptomu baş dönmesi (%16,8) ve baş ağrısı (%13,1) olmakla birlikte akut serebrovasküler hastalık, ataksi, epilepsi ve bilinç bozukluğu da bildirilmiştir.

Araştırmacılar ağır derecede hasta olan hastaların değişen zihinsel durum, iskemik veya hemorajik inme ve kas hasarı gibi nörolojik semptomları geliştirmesinin daha olası olduğunu belirtmişlerdir. En sık görülen PNS semptomları hipojezi (%5,6) ve hipozmi (%5,1) olmakla birlikte, görme bozukluğu ve sinir ağrısı da bildirilmiştir. Ayrıca nörolojik tutulum kötü prognoz göstermiştir. Çalışmanın yazarları, SARS-CoV-2'nin, glial hücreler, nöronlar, iskelet kası ve diğer organlarda bulunan anjiyotensin dönüştürücü enzim 2 (ACE2) fonksiyonel reseptörü yoluyla sinir sistemine girebileceğini varsaydılar. CNS'ye potansiyel giriş yolları arasında, hematojen yayılım ve kribriform plakasındaki koku alma nöronları yoluyla retrograd nöronal iletim yer almaktadır. Araştırmacılar, koronavirüs ailesinin başka bir üyesi olan SARS-CoV'nin çalışmalarının doğrudan beyin girişinin mümkün olduğunu ve medüller kardiyovasküler merkeze yayılan doğrudan koronavirüsün kısmen COVID-19 solunum yetmezliğinin altında olabileceğini belirtmişlerdir. Ayrıca araştırmacılar SARS-CoV nükleik asidinin, SARS-CoV ile enfekte hastaların beyin omurilik sıvısında ve beyin dokusunda bulunurken, farelerde koku alma sistemi yoluyla beynin SARS-CoV ile invazyonu da meydana gelebileceğini ifade etmişlerdir.

SARS-CoV-2 enfeksiyonu ile potansiyel olarak ilişkili çok çeşitli nörolojik komplikasyonlara rağmen, bu semptomların doğrudan nöral hasardan kaynaklanıp kaynaklanmadığı hala belirsiz olmasına karşın COVID-19'un çoğu nörolojik semptomunun spesifik olmayan ve sistemik hastalığa ikincil olduğu görülmektedir. Literatürde sadece tek bir akut hemorajik nekrotizan ensefalopati olgusu varken SARS-CoV-2 ile ilişkili GBS'li hasta atipik bir olgudur. Şimdilik, SARS-CoV-2 virüsünün insanlarda CNS veya PNS'yi doğrudan etkilediğine dair ikna edici bir kanıt bulunmamaktadır. Araştırmacılar, nörologlar giderek artan sayıda COVID-19 hastasını tedavi ettikçe, SARS-CoV-2 enfeksiyonunun nörolojik profili hakkındaki anlayışlarının gelişmeye devam edeceğini ve COVID sonrası olası nörolojik sendromları tanımlamak için enfeksiyon sonrası gözetim gerekeceğini belirtmişlerdir.