Kök Hücre Devrimi Düşündüğünüz Gibi Olmayabilir

21. yüzyılın başında, kök hücreler dendiğinde zihnimizde, mucizevi iyileştirici güçlere sahip bir "yenileyici tıp" dönemi belirirdi. Kök hücreler sayesinde, hasar görmüş kalp, eklemler, omurilik, böbrek, karaciğer, akciğerler ve gözlerimizi çok kısa sürede onarabilecek ve baştan aşağı yenilenebilecektik.

Ancak o zamandan bu yana yirmi yılı aşkın süre geçtiği halde, ancak bir arpa boyu yol alabildik. "Yenileyici tıp içimizde bir ukde olarak kaldı. Okuduklarınıza inanamıyorsunuz çünkü kök hücrelerle AIDS, Alzheimer, artrit ve hatta covid-19 gibi hastalıklar için bir tedavi şansı yakalandığını duymuştunuz. Ne yazık ki bunların hiçbiri kanıtlanmış değildir. Titiz klinik çalışmalarla etkinlikleri ortaya konmuş olsa da güvenlik endişeleri mevcuttur. Devasa bütçe harcamalarına rağmen kanıtlanamayan "kök hücre tedavileri bir balon gibi sönmüş, adeta sahte ilaçlar reçete eden bir "şarlatanlık haline gelmiştir.

Günümüzde, test edilip onaylanan sadece bir kök hücre tedavisi vardır: kemik iliği nakli. Kan yapabilme becerisini onararak lösemi gibi hastalıkları tedavi etmek için bu yöntem 1980lerden beri rutin olarak kullanılmaktadır. Küresel olarak 1.5 milyondan fazla kan kök hücresi nakli gerçekleştirilmektedir ve alıcıların çoğu sağkalım sürelerinin ve yaşam kalitelerinin artışı gibi önemli faydalar görmektedir.

Kemik iliği nakli tam manasıyla bir yenileyici tıp yöntemidir. Ancak hayallerimizdeki "yenileyici tıbbın yanından bile geçmeyen bu yöntem kök hücrenin keşfinden çok önce geliştirilmiş, o zamandan beri yayınlanan yüzbinlerce bilimsel makaleye rağmen bu konuda kayda değer bir başarı elde edilememiştir.

Ancak bu konudaki bir istisna, Crohn hastalığı ve graft versus host hastalığı gibi immün bozuklukların tedavisi için onaylanan mezenkimal stromal hücreler, namı diğer kök hücrelerdir. Ancak yine de bu bir "yenileyici tıp sayılmaz. Zira nakledilen mezenkimal hücreler hasarlı doku ve organları onarmamakta, sadece faydalı kimyasalların salınmasına yol açmaktadır.

Ancak, enseyi karartmak için neden yoktur. Yenileyici tıbbın henüz vaatlerini gerçekleştirememiş olması hiçbir zaman gerçekleştirmeyeceği anlamına gelmiyor. İyi şeyler zaman ve çaba ister. Kök hücre araştırmaları ilerlemeye devam edecek ve vücudun işleyişi konusundaki bilgilerimiz arttıkça gitgide gelişecek.

Sözgelimi yakın tarihteki "organoidlerin" keşfi. Organoidler kök hücrelerden üretilmekte ve genellikle birçok farklı hücre tipinin bir araya getirilmesiyle, spontan olarak minyatür beyinler veya kalplere dönüşmektedir. Organoidler sayesinde vücudun işleyişine dair iki boyutlu hücre kültüründen çok daha net bir görüntü bir elde edilmektedir. Böylece kök hücreler sayesinde yeni ilaçların gelişimi hızlanmakta, klinik çalışmaya değer olanlar daha kolay belirlenebilmekte ve olası yan etkiler öngörülebilmektedir.

Tıpatıp hayallerimizdeki gibi olmasa da kök hücre devrimi, "hayaldi, gerçek oldu . Bu devrim henüz laboratuar şartlarında bir devrim olmakla birlikte klinik yansımaları devasa boyutta olacaktır.