Yönetici Fonksiyon Bozukluğu Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Yönetici işlevi, insanların görevleri tamamlamasını ve başkalarıyla etkileşime geçmesini sağlayan geniş bir zihinsel beceri grubudur. Yönetici işlevi bozukluğu, bir kişinin kendini organize etme ve davranışını kontrol etme yeteneğini zayıflatabilir.

Bununla birlikte, yönetici işlev bozukluğu spesifik, bağımsız bir tanı veya durum değildir. Bunun yerine, nörolojik, zihinsel sağlık ve depresyon ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi davranış bozuklukları bir kişinin yönetici işlevini etkileyebilir.

Yönetici işlev bozukluğu, bir kişinin konsantre olma ve zamanı yönetme yeteneğini etkileyebilir. Yönetici işlevi becerileri, insanların görevleri tamamlamasına ve başkalarıyla etkileşime geçmesine yardımcı olur. Planlama ve organizasyon, zihinsel odaklanmayı yoğunlaştırmak ve kontrol etmek, bilgilerin analizi ve işlenmesi, duyguları ve davranışları kontrol etme, ayrıntıları hatırlamak, zaman yönetmek, çoklu görev, problem çözme gibi bir dizi beceriyi içerir. Yönetici işlevi bozukluğu, bu becerilerin bazılarını etkiler.

Ruhsal Bozuklukların Tanı ve İstatistik El Kitabı (DSM-5) yönetici işlev bozukluğunu spesifik bir zihinsel sağlık durumu olarak tanımamaktadır. Yönetici işlevi sorunları diğer nörolojik, zihinsel sağlık ve davranışsal bozuklukların belirtisidir.

Belirtiler

Yönetici işlev sorunları olan insanlar duyguları veya dürtüleri kontrol etmede sorun yaşarlar. Bu kişiler ayrıca bir görevin başlatılması, düzenlenmesi, planlanması veya tamamlanmasıyla ilgili sorunlara, dinleme veya dikkat etme konusunda sorun, kısa süreli hafıza sorunlara, çoklu görev veya denge görevlerini yapamamak, sosyal olarak uygunsuz davranış, geçmiş sonuçlardan öğrenememe, problem çözme zorluğu, yeni bilgileri öğrenme veya işlemede zorluk gibi belirtilere sahip olabilir.

Yürütme işlevindeki sorunlar; işte veya okulda düşük performans, ilişkileri kurma veya sürdürme sorunları, ruh hali sorunları, kendine güvensiz, zor görevlerden kaçınma, düşük motivasyon veya faaliyetlere ilgi kaybına yol açabilir.

Yönetici işlevinin gelişimi zaman alır, bu davranışların çoğu küçük çocukta tamamen normaldir. Ancak, bu davranışlar devam ederse, çocuğun yürütme işlevi sorunları olduğunu gösterebilirler.

DEHB ile ilgisi nedir?

DEHB, hiperaktivite, dürtüsellik ve dikkatsizliğe neden olabilecek yürütme işlevinin gelişimsel bir bozukluğudur. Yönetici işlev sorunları olan kişilerde DEHB olabilir. Bununla birlikte, DEHB yönetici işlevini etkileyebilecek tek durum değildir. DEHB, depresyon ve anksiyete, bipolar bozukluk, şizofreni, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), otizm, Alzheimer hastalığı, frontotemporal demans ve Lewy vücut demansı, Tourette sendromu, beyinde travmatik yaralanmalar yönetici işlevi sorunlarına neden olabilecek durumlardır. Tükenme, şiddetli ağrı, stres, rahatsız edici ortamlar, ilaç kullanımı, alkol yönetici işlevi sorunlarının geçici nedenleridir.

Tanı

Yönetici işlevini değerlendirmek için çeşitli testler kullanılır. Stroop görevi, iz yapma (trail making) testleri, saat çizim testleri, sözel akıcılık testleri, kart sıralama testleri bunlardan bazılarıdır.

Tedavi

Tedavi tipi yönetici işlev sorunlarına neden olan duruma bağlıdır. Bazı nörolojik bozukluklar, özellikle demans ilerleyicidir. Bazı tedaviler hastalığı yavaşlatmaya yardımcı olabilir ancak belirtiler zamanla kötüleşmeye devam edebilir. Bununla birlikte, yönetici işlevi sorunları tedavi edilebilir. Tedavi seçenekleri; uyarıcı ilaçlar, antidepresanlar, antipsikotik ilaçlar, psikoeğitim, mesleki veya konuşma terapisi, bilişsel davranışçı terapiyi (CBT) içerir.